Уладзімір Някляеў
АДКРЫЦЦЁ
Падрыхтаванае на падставе: Уладзімір Някляеў, Адкрыццё: Вершы — Мінск: Мастацкая літаратура, 1976. — 80 с., Першая кніга паэта
Рэдактар: Р. I. Варадулін
© OCR: Камунікат.org, 2010
© Інтэрнэт-версія: Камунікат.org, 2010
* * *
Ты воблакам плыла...
Рукамі не дастаць...
Свяцілася ледзь-ледзь над рэчкай і над борам.
Ад слоў маіх плыла, што я сказаў учора,
Да слоў маіх плыла, што заўтра меў сказаць.
Ты воблакам плыла...
Над трапяткой зямлёй...
Між вокладкамі дзён наступных і мінулых
Мы дзіўную з табой старонку адгарнулі:
«Дзень вашай цішыні» — напісана на ёй.
СТУДНЯ
Глыбока ў студні боўтнецца вядро...
Затархаціць пашчэпаная корба...
Адзін глыток — і існуе дабро,
I жыць на свеце хораша і добра.
Абуджан зрок: мільгне птушыны цень...
I слых: у ліпах пчолы зноў шчыруюць...
У жоўты жвір сцякае з рук струмень,
I на вадзе каменьчыкі танцуюць.
* * *
У пару лістапада, калі загарацца лясы
I гараць, не згараюць, а толькі прасторна святлеюць,
Недарэчнай здаецца самотная зелень сасны,
I шкада гэтых дрэў, што не хочуць згараць і не ўмеюць.
Але ў снежні, калі голым веццем бярозы звіняць,
Разумееш, якім недарэчным было шкадаванне,—
У знямеласці белай спакойныя сосны гараць,
I на вечны агонь іх да новай вясны спадзяванне
* * *
Густая вераснёўская раса.
Світання пошум над празрыстым садам...
Які ў душы спакой пад лістападам,
Якая невыказная краса!
Антонаўскія яблыкі ў траву
З галін цяжарных ападаюць глуха,
I светлы, нібы німб святога духа,
Асенні водар кружыць галаву...
Але, які ні доўгі гэты час,
Яго мне непазбежна не хапае.
I вось мяне жанчына сустракае,
I лістапад не закранае нас.
I я не разумею, што са мной.
Яна ў мяне ўглядаецца цнатліва:
— Ці ж гэта справядліва быць адной?..
— Вядома,— я кажу ,— несправядліва...
I рукі яе плачуць на плячах,
I валасы шапочуць збажыною...
I зноў я не згадаю, што са мною,
I толькі ўспамінаю па начах,
Як водарам кружыла галаву,
Як паступова росы халадалі,
Быў верасень, і глуха ападалі
Антонаўскія яблыкі ў траву.
САД НА СКРЫЖАВАННІ
Натрасі мне яблыкаў, мама, з той маладой яблыні, што расце ў нашым садзе шостая ад дарогі.
Чыстыя мае лісты.
Мае м а р ы і жаданні.
Быццам сад на скрыжаванні,
Нечаканы і густы.
Я блукаў, мая мама, па аснежаных далях паўночных, дзе не бачыў ні яблынь, а часам ні нават дарог, і начамі мне сніліся ранкі над рэчкай Гярвяткай і ў восеньскім садзе, маладым нашым садзе, баваўняныя, цёплыя, бы малако, туманы.
I ўтрапёна, у здзіўленні
Я глядзеў за далягляд:
На пажарышчах, каменнях,
Скуль т ам сад?!
Мне шчаку казыталі галінкі той яблыні, мама, і ў далонь маю — росны! — падаў яблык — празрысты да самых зярнят! Я шчаслівы быў, мама! Я дзяліўся з сябрамі ім, мама! Я дагэтуль не ведаў, што з сябрамі дзяліцца можна так успамінамі, каб хрумсцелі, як яблык, яны.
З чатырох канцоў Зямлі,
З чатырох дарог сусвету
Я вяртаўся ў светлы гэты
Сад, як яблыні цвілі.
А штодзень на зямлі мы нялёгкай займаліся справай, і — далёка — у кожнага быў свой сад, быў свой лес ці рака, і ў кожнага — мама, а ў каго й не было ўжо мамы,— усё роўна, здавалася, мама жыла яшчэ, мама была.
А пасля
З краёў, дзе Мекку,
Неразумны, я шукаў,
Я вяртаўся...
Чалавека
Я у садзе сустракаў.
Людзі дрэвам падобныя. Тым, што людзі і дрэвы смяротныя, а галоўнае, тым, што карэнні — у роднай навечна зямлі! Людзі — птушкам і рыбам, дрэвы — к веткам і травам падобныя, мы, жывыя, падобныя — усяму, што жыло і жыве.
I пытаў я Чалавека:
— Хто такі ты? Хто такі?
Што, скажы, мы ўсе спрадвеку?
Можа, мы — вартаўнікі?
I — адзінае семя, што з бяздоння вякоў прарастае: людзі, дрэвы і кветкі, птушкі, рыбы, звяры,— мы — спляценнем карэнняў, намаганнямі рук, намаганнямі крыл, плаўнікоў і галін, учапіўшыся ў неба, над цемрай і смерцю трымаем Зямлю!
I як наша апраўданне,
I як наша права жыць,
На сусветных скрыжаваннях,
На пустэльных скрыжаваннях —
Сад шуміць!
* * *
Я нарадзіўся ў сорак шостым,
Пасляваенным першым годзе...
Ў шуфлядцы нашага стала,
Які мы дзелім разам з бацькам,
Ёсць скрыначка... У ёй, сярод
Медаляў, ордэнаў і зорак,
Ляжыць, загорнуты ў чырвоны,
Пацёрты досыць аксаміт,
Свінца кавалачак... Яго
Дасталі з цела майго бацькі,
З-пад сэрца самага дасталі
У сорак трэцім... Я не браў
Ніколі той свінец у рукі,
Бо ведаю, што прапячэ
Ён мне далоні! Не ўтрымаю
У руках тры смерці, тры адразу:
Смерць бацькі.
Смерць сваю.
Смерць брата.
* * *
Дай, маё сэрца, боль ч у ж ы
Уведаць так, як боль уласны,
Каб радасці, якімі жыў,
Навек не гаслі.
Дай кожны дзень, нібы знава,
Каб з ім ніколі не звыкаўся,
Каб — гром грыміць! расце трава! —
Навек здзіўляўся.
Дай быць вышэйшым ад «ідэй»
Прарокаў цьмяных і шумлівых,
Каб углядацца у людзей
Навек цнатліва.
I — доўга буду жыць ці не —
Прашу аб найвялікшым: сэрца!
Дай разуменне часу мне
Раней, чым — смерці.
ПУСТЫ ДОМ
Ніхто ніколі ў доме тым не жыў,
Зусім пусты стаяў святочны дом,
Ніводным не свяціўся ён акном
I дымам над страхою не курыў.
А гаспадар, што дом той збудаваў,
Век дажываў у нізенькай хаціне
I ўсё чакаў вяртання свайго сына,
Ад самае вайны яго чакаў.
Так і памёр, не дачакаўся ён,
Так і памёр, а дом стаяў і гніў,
I неяк ноччу запалаў агнём...
Казалі, што ён сам сябе спаліў.
ДУБОЎКА
Памяці бабулі маёй, салдаткі
і маці чатырох салдат
Асколак шкрабануў рыдлёўку..
Баліць яшчэ ў зямлі вайна...
Па доўгай вуліцы Дубоўкі
На ручніках плыла труна.
З заволжскіх стэпаў веяў сівер.
Там пахаваны землякі —
На могілках уздоўж ракі,
На правым беразе Расіі.
Яны прыйшлі сюды з лясоў,
З Прыбужжа,
З Нёмана,
З Гярвяткі,
З асірацелых тых дамоў,
Дзе па начах крычаць салдаткі.
Дзе на ўзбярэжжах Беларусі
Ляжаць з Паволжа землякі.
Які прасцяг магіл! Вякі
Ляцець над імі завірусе!..
О сувязь болю
Над зямлёй
Жывых
І мёртвых гэтым болем!..
Даруй, салдатка, што ніколі
Не цалаваў рукі тваёй.
Даруй мне за спакой і цішу
На твары нерушным тваім...
А сівер голле дрэў калыша
I з комінаў зрывае дым!
Жыццё ідзе — і трэба жыць.
I на памінках ц э лы вечар
Я буду нешта гаварыць
I буду каяцца у нечым.
А ранкам, горкі ад віна,
Пайду да свежага пагорка —
Перад сусветам і Дубоўкай
Сам вінаваты,
Як вайна.
У САМАЛЁЦЕ
Адчую сутаргу, што апякла крыло
Над родным возерам у пералётнай птушкі,
У бестурботнай птушкі-весялушкі,
Якую ў першы вырай павяло.
I здасца, што ад дзедавай страхі
Шугае самалёт —
I воблакі тугія
Узорваюць не крылы, а плугі...
ПТУШКА
Маці
Я народжана птушкай,
Але не ўмею лятаць.
Прачынаюся —і
Крылы
Заламаны за плечы,
I праз прыцемкі раніцы,
Нібы тонкія-тонкія свечы,
На вяршынях таполяў
Недасяжныя зоркі гараць.
Я выпростваю крылы,
Ахінаю калыску дзіцячую
I з надзеяй затоенай
Кармлю немаўля-птушаня,
I бясконца шчаслівая,
I бясконца крылатая, бачу я,
Як напружана б'ецца
Пад сэрцам яго
Вышыня.
Мне прасторна і ціха...
Як усё, што хацела,— было,
Як віхураю крылы мае
Не сякло, не ламала,
Як вяршыні таполяў
I зоркі кранала крыло...
I на ім — асцярожна —і
Птушаня я сваё калыхала.
РАНАК
Каханая, цудоўна жыць у свеце
Спрадвечнай, неспазнанае красы!
Няхай шуміць над полем вецер,
Бяроз перабірае валасы,
Няхай вада булькоча ў ручаях
I ў глыбіні цалуе бераг стромы,
Няхай цячэ ў тваіх вачах
З вытоку і да вусця Нёман!
Я бласлаўляю на жыццё ўсіх,
Хто хоча жыць,
кахаць і быць каханым!
Я бласлаўляю нас дваіх!
Тваім дыханнем
Я бласлаўляю нас дваіх...
* * *
Не, не таю надзей на бессмяротнасць,
Але і ў смерць паверыць не магу,
I, як ад кулі сэрца, берагу
I пачуцця і слова першароднасць.
I пачуцця і слова першароднасць,
I песні пра каханне і зямлю,
Пра зерне, што пасеена ў раллю,
Бо ёсць на свеце хлеба неабходнасць.
Я ведаю пра хлеба неабходнасць,
Але таксама ведаю не горш,
Як неабходны задуменны Сож,
Начных нябёс і вышыня і зорнасць.
Начных нябёс і вышыня і зорнасць,
Птушыны гоман і дзіцячы смех,
Дождж красавіцкі, сакавіцкі снег,
Шчымлівая іх першасць і апошнясць.
Шчымлівая іх першасць і апошнясць,
Што раптам прасякае пачуццём
Не вечнай нашай сувязі з жыццём
I тайнасцю надзей на бессмяротнасць.
* * *
...Вось ты прыйшло,
Былое.
Выткала палатно.
I пачалося нямое —
На дармавіну —
Кіно.
Замільгацела, запстрыкала,
Выгнула крылы павек...
Што там з адзнакай вялікага?
Песня?..
Вайна?..
Чалавек?..
Што
Да майго існавання
Больш за мяне
Існуе?..
Роздум асэнсавання
Розуму не дае...
* * *
Бязлітасна зязюля кукавала
Кароткі век.
«А колькі гэта —
Мала?..
I колькі — шмат,
Калі звініць у росах
Таемны цуд жыцця,
Людскога лёсу.
Ён — лістапад.
Ён — вецер угары.
Ля вуснаў — вусны любай.
Хай ён горкі! — Яго спазнаўшы —
Нерушна замры
Пад промнямі сваёй шчаслівай зоркі!
Ты не стары пад ёй.
Не малады.
Жывы.
Жывеш! Таму ўначы і днямі
Жыццё сваё л і чы не на гады —
На зробленае
Гэтымі гадамі.
Бо, можа стацца,
Небасхілу ля,
Дзе на дыбы ўстаюць зямныя коні,
Ты будзеш верашчаць,
Як немаўля,
Хоць і дапнеш
Да сівізны на скронях...»
Так сцешваў я сябе...
Ды толькі слоў,
Каб супакоіць сэрца,—
Не хапала...
Упартая,
у лесе зноў і зноў
Кароткі век зязюля кукавала.
* * *
Святочны дзень. Высокі шлях аблокаў.
Такая ціш з канца ў канец зямлі,
Што, надалося, гром апаў, калі
Па бруку конь падковамі працокаў.
Пасля ў садах, налітых чыстым сокам,
Над яблынямі загулі чмялі.
Ні слыху не хапіла мне, ні зроку,
Каб зразумець, пра што яны гулі.
Пасля я чуў, як срэбрана звінеў
Крышталь расы ў пялёстках, і зляцеў
Ружовы ліст з галіны тонкай слівы.
I я падумаў: мо таму і ціш
Стаіць над светам, што ты сам маўчыш,
Што чуць і бачыць — значыць быць маўклівым.
* * *
Вочы твае, нібы словы
Мовы чужой.
Кажаш мне: сёння прыходзь,
А вочы
Нешта такое крычаць,
Што хочацца згінуць
I не прыходзіць ціколі.
Але я прыходжу,
I ты сустракаеш ласкава,
Кажаш: кахаю...
А вочы!
I я разумею,
Што сама ты не ведаеш
Мовы ўласных вачэй.
УСПАМІНЫ
...Ой гуляла сцюжа ў полі,
Ой гуляла...
Вечарэла. Цётка Поля
Песні нам спявала.
Дагараў агонь у печы,
Трапятаў па столі...
Твае рукі... Твае плечы...
Песні цёткі Полі...
...Дзе трава-мурог,
Там мой сокал лёг.
Што ж лятаў ты, сокал,
Ад мяне далёка?..
А лятаў ён, бо шукаў
Сакалінай долі.
I сярод высокіх траў..,
I не час мне быў цябе абдымаць,
Час сядзець і цётку Полю суцяшаць,
Бо ўсё яна адна ды адна,
А за вокнамі зіма ды зіма,
I над комінам, як птушка якая,
Адзінота крылы доўгія прастае...
* * *
Стыў сакавік.
Начамі снег трашчаў,
А ранкам плыў уверх дымок стракаты,
I, нібы звер, ад шэрані кудлаты,
Замерзлы звер —
Дуб у двары стаяў.
Асілак дуб.
Лічы, бадай мільён
Гадоў яму было па розных былях.
Дуб службу нёс:
Падводзіў вынік ён
Таму ўсяму, што мы за дзень рабілі.
Нязломны дуб.
Калі дарэмна быў
Пражыты дзень, у пустаце і тлуме,
Сукамі дуб па даху хаты біў
I прымушаў пра дзень наступны думаць.
Дзівосны дуб...
А сакавік суровеў,
I дзень сказаў:
— Такая, браце, рэч:
Дзівосныя ці простыя — ўсё дровы,
Цяпло даюць, калі пакласці ў печ...
Цяпер наш двор — пустэльная зямля,
Ды нечага і ў нас саміх не стала...
Так выйшла, што суровая зіма
Ў той год амаль да мая лютавала.
НЯМІГА
Высокімі гурбамі
У снежні снягі засінелі...
Якія завеі, любая,
Якія завеі!
Наскрозь праінелі —
Да сонца, да першай адлігі —
Дамы, што ўцалелі
На нітачцы
Чуйнай Нямігі.
Там цесны пакойчык,
Пакінуты намі, забыты...
Цяпер там паўночна —
I дзверы
Цвікамі забіты.
I клямку пакратаць,
Ашчэрыўшы пашчу забойцы,
Паўзе экскаватар,
Як помста
Часоў мезазойскіх...
Там лета шалела.
Спякотнае,
Сумнае лета,
Як жоўты квадрат на шпалерах
На месцы партрэта.
I так рагатала
Каменнае рэха на скронях,
Вы войска скакала
На сытых
Узмыленых конях...
Завейныя веі...
Пад неба завеі, пад месяц!
Чаму мы не ўмеем
Святочнае
Лашчыць і песціць?
Будзённасць атуліць,
Няміга заб'ецца галінкай.
Там лета было,
Ты адтуль мне
Махаеш хусцінкай.
I рукі ламае,
Званамі завулкаў трапеча
Няміга старая,
Нібыта
Склікае на веча.
НАЗОЎНЫ СКЛОН
Збуялі
ў гушчарах часоў
Вякі!
А сойдзе
дзень —
I сэрца жалем поўна...
Хто на зямлі прыдумаў склон такі,
Склон прагі існавання. Склон назоўны.
Найпершы склон.
Імя...
Мясціна...
Год...
Паэзія, душы маёй анкета!
Калі шыбуе сонца на ўзыход,
Не трэба жалю,
Слоў няма пра гэта!
Ёсць шчасце ўпасці тварам у траву.
Падкінуць на далоні яблык росны.
Назоўны склон...
Жыццё.
I склон ускосны
Вясёлую
Не скосіць галаву!
Канца няма.
З балючых ран зямлі,
З жалезных нетраў
Поля даўніх бітваў
Ідзе пачатак — стромы колас жытні.
Назоўны склон.
Асколкі не ўзышлі.
Лунай, зялёны грай!.. Ідуць вякі...
Плывуць вачэй асветленыя поўні...
Шпакі павытыкалі дзюб цвікі
У шчыліны пахіленай шпакоўні.
Глядзяць дубы сівыя з-пад рукі
На небасхіл, на лістабой птушыны...
Жывыя зоркі неба — жаўрукі
Спрадвечнай песняй клічуць у вышыні.
ЗЯМЛЯ
Расстацца без жалю зусім, што было.
Вясёлаю памяццю жыць у наступным!
А ўспомніць — дык толькі:
Як неба плыло
У тым азярцы, крышку болыпым ад студні.
У тым азярцы, дзе на беразе бор
Шаптаў таямніча, маўчаў захавана,
Дзе час вызначаўся не позна ці рана,
А бляскам у возеры сонца ці зор.
Дзе я быў пазбаўлены катаргі слоў,
Дзе жыў я прасторна,—
I перад сусветам
Любоў да зямлі, да маленькай планеты,
Была найгалоўнейшай з вечных высноў.
НОЧ
Цемра сціснула акно.
Спаць пара, але не спіцца.
Прыгадалася ў бальніцы
Ноч, мінулая даўно.
Коні фыркалі ў аўсе.
Шоргаў бор. У вузкай рэчцы,
Бы гадзіннік на браслетцы,
Месяц нерушна вісеў.
Доўга-доўга да яго
З-пад нябёс злятала знічка.
Хваляй рэчка-невялічка
Не хіснула берагоў.
Сом-няўловец дзе-нідзе
Сонна плёскаў плаўнікамі...
Гукі гэтыя вякамі
Слухаў месяц на вадзе.
А ў мяне ўсяго адна
Ноч такая выпадала.
Мо маё жыццё да дна
Знічка тая прабівала.
* * *
Увесь, нібы пекар,
У белай завейнай муцэ,
Мой снежань, мой лекар,
Ідзе па замерзлай рацэ.
Мой снежань... Мой лекар...
З усіх на свеце багоў
Не ведалі Снежня грэкі,
Бога снягоў.
Мой лекар... Мой снежань...
Ні суму ў мяне, ні болю.
Як белыя вежы,
Застылі бярозы ў полі.
Праз нітачкі срэбра,
Што зблытаны ў стылым галлі,
Здаецца: у неба
Ўзыходзяць снягі ад зямлі.
ПРОСЬБА
Дапамагае берагу рака.
Дапамагае бераг кволым вербам,
Ралля — ўзысці, а колас — выспець зерню.
I вышыня — птушынаму крылу.
Марская хваля — плаўніку дэльфіна.
Дапамажы мне хоць напалавіну,
На чвэрць, як ты магла б, дапамажы,—
Мы дапамогай звязаны ў адзінае,—
На бераг Даравання прывядзі мяне,
Каб да Былога берага даплыць!..
Не ведаю, аб чым яшчэ прасіць.
* * *
Брату